آشنایی با ساز ترومپت

ترومپت (به فرانسوی trompette ، به انگلیسی trumpet) از سازهای بادی برنجی است که در محدودهسوپرانو، زیرترین صدا را در بین سازهای بادی برنجی می‌تواند تولید کند. ترومپت از دسته سازهای انتقالی است. ترومپت از نظر ظاهر بسیار شبیه به کورنت است. فرق آن با کورنت در لولهٔ آن است که در بیشترِ طولِ خود، قطری یکسان دارد. ترومپت در انواع موسیقی‌ها، مانند موسیقی کلاسیک، موسیقی جاز، و موسیقی پاپ به‌کار می‌رود.

اکثر سازهای بادی چوبی از قمیش زبانه­ای استفاده می کنند ولی در سازهای بادی برنجی چنین نیست و به جای آن دارای «دهنه و لوله» هوای مرتعش هستند که با لب­های نوازنده حالت سازگاری دارد. کسرهایی از ارتعاشات لوله هوا، ایجاد نت های هارمونیک می کند که تعداد به خصوصی از آن ها را می توان برای استفاده مناسب لب­ها و نفس گیری به کار برد.

شخصیت صدایی ترومپت:

صداي ملايم‌تر و گرم و دلنشین دارد و  نوازندگان ساز ترومپت به ندرت ويبراتو را مي‌نوازند.

ساختار ساز ترومپت :

لوله ترومپت به صورت مخروطی ویژه‌است که به دهانه‌ای ناقوسی منتهی می‌شود لوله این ساز تا سده ۱۵ به شکل مستقیم ساخته می‌شده و از آن به بعد به شکل منحنی ساخته می‌شود. بر روی لوله سه دکمه مشاهده می‌شود که اولی باعث ازدیاد طول لوله برای بدست آوردن یک پرده بم می‌شود، فشار دکمه دوم صوت را نیم پرده و فشار دکمه سوم یک پرده و نیم پایین می‌آورد.

یک ترومپت معمولاً متشکل از بیش از هفتاد بخش ریز و درشت است که این تعداد، بسته به شرکت سازنده اندکی متفاوت است.

طرز تولید صدا در ترومپت:

محدوده صدايي هورن F با هارمونيك دوم شروع مي شود و تا هارمونيك 16ام افزايش مي‌يابد، اگرچه نواختن هارمونيك‌هاي 12 تا 16 خيلي سخت است. سري‌هاي هارمونيك طبيعي مي‌توانند تا شش پرده با فعال‌سازي دريچه‌ها پائين آورده شوند به عبارتي افزايش طول لوله پرده به پرده. هر فعال سازي يك دريچه سري‌هاي هارمونيك طبيعي پائين‌تر توليد مي‌كند، بنابراين نوازنده هورن در مجموع هفت سري هارمونيك طبيعي در اختيار دارد كه او مي تواند هر زير و بمي كروماتيك را با استفاده از overblowing ايجاد كند. فعال سازي دريچه دوم به عنوان مثال زير و بمي هورن را به اندازه نيم‌پرده كاهش مي‌دهد و آن را تبديل به هورني در E مي‌سازد و با فشردن دريچه اول نوازنده يك هورن Eb دارد.

انگشت گذاری در ترومپت:

همانند ترومپت سه نوع انگشت‌گذاري متفاوت روي هورن وجود دارد. هر انگشت‌گذاري سري‌هاي هارمونيك طبيعي را به اندازه نيم پرده پائين مي‌آورد. زمانيكه پائين‌ترين نت نواخته مي‌شود (زير و بمي B1 = انگشت‌گذاري هفتم) طول لوله هورن از 3.86 متر تا 5.5 متر افزايش مي‌يابد. اين حقيقت كه يك ستون هواي 5.5 متري بايد مرتعش شود تا اين نت را به صدا درآورد به معناي آن است كه پاسخ در رجيستر پائين‌تر نسبت به رجيسترهاي ميانه و بالا سخت‌تر است. نت‌هاي پائين فركانسي پائين و در نتيجه ارتعاشات طولاني دارند. در لوله باريك دامنه نمي‌تواند به نسبت ارتعاشات طولاني توليد شود كه به نت‌هاي اجباري در رجيستر پائين صدايي نسبتاً خشن‌تر مي‌دهد.

جهش‌ها تا محدوده صدايي بالاتر مي‌توانند مشكل ساز باشند چرا كه نت‌هاي سري‌هاي هارمونيك طبيعي بسيار به هم در اين سطح نزديك هستند، بنابراين حتي كوچكترين تغيير در تنش لب‌ها زير و بمي را تغيير مي‌دهد (توليد صدا همچنين توسط عواملي همچون دماي ساز يا سيال داخل لوله تحت تاثير قرار مي‌گيرد). براي نوازنده هورن اتك كردن يك نت خيلي بالا به صورت ناگهاني راحت‌تر از جهش از يك نت پائين به يك نت بالا است.

گرده آورنده : آموزشگاه موسیقی نواآفرین
 

آشنایی با ساز هورن

کُر (به فرانسوی cor) یا هورن (به انگلیسی horn) یا فرنچ هورن (به انگلیسی French horn) نام‌های سازی است از خانواده سازهای بادی برنجی می باشد.

این ساز در سال ۱۶۵۰ میلادی در فرانسه از روی شیپور شکار ساخته شد. به همین دلیل در کشورهای انگلیسی‌زبان به فرنچ هورن (شیپور فرانسوی) معروف است، اگرچه بیشتر نوازندگان آن را فقط هورن می‌نامند. خود فرانسوی‌ها به آن کُر می‌گویند.

اکثر سازهای بادی چوبی از قمیش زبانه­ای استفاده می کنند ولی در سازهای بادی برنجی چنین نیست و به جای آن دارای «دهنه و لوله» هوای مرتعش هستند که با لب­های نوازنده حالت سازگاری دارد. کسرهایی از ارتعاشات لوله هوا، ایجاد نت های هارمونیک می کند که تعداد به خصوصی از آن ها را می توان برای استفاده مناسب لب­ها و نفس گیری به کار برد.

شخصیت صدایی هورن:

كامل، گرم، مخملي، شفاف، دور، دلنشين، متاليك از جمله ویژگی‌های صدا در ساز هورن است. در این ساز،‌ صدا همگن است و تنها نت‌هاي عميق كمي بيشتر خاموش و شگفت‌انگيز هستند.

ساختار ساز هورن:

این ساز از لوله‌ای نسبتاً طولانی درست می‌شود که برای سادگی دست گرفتن و نواختن آن را به صورت مارپیچ خم می‌کنند. کلیدهائی برای کوتاه و بلند کردن طول لوله نیز روی آن نصب شده‌است. زیری و بمی نت‌ها در این ساز توسط فشار هوایی که وارد دهانه شده و کلیدها که به دریچه‌ها و لوله‌ها متصل هستند، ایجاد می‌شود. همچنین این زیری و بمی نت‌ها را می‌توان با قرار دادن دست بر روی بخش زنگ مانند ساز تنظیم کرد.قطر لوله این ساز مانند کورنت یا ساکسوفون به‌تدریج گشاد می‌شود، یعنی لوله آن در نزدیک دهنی باریک است و به طرف انتهای ساز گشادتر می‌شود. از دسته سازهای انتقالی محسوب می‌شود.

رایج‌ترین نوع هورن "هورن فا" می‌باشد که یک پنجم درست (۳/۵پرده) بم تر از نت نوشته شده صدا می‌دهد. نت این ساز را با کلید فا حط چهارم (اصوات منطقه بم این ساز) و کلید سل (اصوات منطقه زیر این ساز) می‌نویسند.

طرز تولید صدا در هورن:

محدوده صدايي هورن F با هارمونيك دوم شروع مي شود و تا هارمونيك 16ام افزايش مي‌يابد، اگرچه نواختن هارمونيك‌هاي 12 تا 16 خيلي سخت است. سري‌هاي هارمونيك طبيعي مي‌توانند تا شش پرده با فعال‌سازي دريچه‌ها پائين آورده شوند به عبارتي افزايش طول لوله پرده به پرده. هر فعال سازي يك دريچه سري‌هاي هارمونيك طبيعي پائين‌تر توليد مي‌كند، بنابراين نوازنده هورن در مجموع هفت سري هارمونيك طبيعي در اختيار دارد كه او مي تواند هر زير و بمي كروماتيك را با استفاده از overblowing ايجاد كند. فعال سازي دريچه دوم به عنوان مثال زير و بمي هورن را به اندازه نيم‌پرده كاهش مي‌دهد و آن را تبديل به هورني در E مي‌سازد و با فشردن دريچه اول نوازنده يك هورن Eb دارد.

انگشت گذاری در هورن:

همانند ترومپت سه نوع انگشت‌گذاري متفاوت روي هورن وجود دارد. هر انگشت‌گذاري سري‌هاي هارمونيك طبيعي را به اندازه نيم پرده پائين مي‌آورد. زمانيكه پائين‌ترين نت نواخته مي‌شود (زير و بمي B1 = انگشت‌گذاري هفتم) طول لوله هورن از 3.86 متر تا 5.5 متر افزايش مي‌يابد. اين حقيقت كه يك ستون هواي 5.5 متري بايد مرتعش شود تا اين نت را به صدا درآورد به معناي آن است كه پاسخ در رجيستر پائين‌تر نسبت به رجيسترهاي ميانه و بالا سخت‌تر است. نت‌هاي پائين فركانسي پائين و در نتيجه ارتعاشات طولاني دارند. در لوله باريك دامنه نمي‌تواند به نسبت ارتعاشات طولاني توليد شود كه به نت‌هاي اجباري در رجيستر پائين صدايي نسبتاً خشن‌تر مي‌دهد.

جهش‌ها تا محدوده صدايي بالاتر مي‌توانند مشكل ساز باشند چرا كه نت‌هاي سري‌هاي هارمونيك طبيعي بسيار به هم در اين سطح نزديك هستند، بنابراين حتي كوچكترين تغيير در تنش لب‌ها زير و بمي را تغيير مي‌دهد (توليد صدا همچنين توسط عواملي همچون دماي ساز يا سيال داخل لوله تحت تاثير قرار مي‌گيرد). براي نوازنده هورن اتك كردن يك نت خيلي بالا به صورت ناگهاني راحت‌تر از جهش از يك نت پائين به يك نت بالا است.

گردآورنده : آموزشگاه موسیقی نواآفرین

آشنایی با ساز ویولا

ویولا (یا آلتو یا ویولن آلتو) سازی زهی و آرشه‌ای است از خانواده ویولن «ویولن آلتو» همانند ویولن نواخته می‌شود. ویولا کمی بزرگتر از ویولن است و صدای بم تر و عمیق‌تری دارد. این ساز دارای صدای میانی بین ویولن (یک پنجم درست بالاتر) و ویولن سل( یک اکتاو پایین­تر) است.

کوک سیم‌های ویولا به ترتیب از زیر به بم عبارتند از: لا (A)، ر (D)، سل (G)  و  دو (C). چهار سیم ویولا مانند ویولن با فاصله پنجم درست با هم کوک می‌شوند. زیرترین سیم نت لا با بسامد ۴۴۰ هرتز است که به فاصله ششم بزرگ بالای نت دوی وسط پیانو است.

صداي چندين ويولا به عنوان يك گروه از سازها صدايي مسحور كننده پديد مي‌آورد كه براي تسك‌هاي ملوديك در نقاط كوك دراماتيك بويژه در اركستر اپرا مورد استفاده مي‌گيرد. ویولا اغلب "صدایی درونی" را در کوارتتهای‌زهی و آثار سمفونیک دارد و بیشتر از ویولن‌اول برای همراهی قطعات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شخصیت صدایی ویولا

تيره، با شكوه، ني مانند، گرم، متمايز، پر، سر زنده، غنايي، فصيح، درون‌گرا، احساساتي و لذت بخش، حجيم، سربه‌زیر، موقر و گرفته، تند و تلخ، خاموش، سترگ، شناور، مستور، پر طنين، قدرتمند و ستبر از جمله ویژگی‌های صدای ساز ویولا (Viola) محسوب می‌شود.

 دامنه صوتی نرمال از دو زیر تا دو میانی است که تا حدود سه اکتاو گسترش دارد. موسیقی برای ویولا در مقایسه با سازهای دیگر متفاوت است که در آن عمدتاً از کلید آلتو (دو خط سوم) استفاده می‌شود. هنگامی که موسیقی ویولا به بخش‌های بالاتر (زیرتر) قرار داشته باشد، از کلید سل استفاده می‌شود تا خواندن آن آسان تر شود.

موقعیت نواختن:

طول ویولا حدود ۵ سانتی متر بیشتر از ویلن است و به همین سبب وسعت صوتی آن بم تر است. و نحوه قرار گرفتن آن مانند ویلن بر روی سطح شانه و در نزدیکی گردن نوازنده‌است. برای نواختن معمولا ساز بر روی شانه­ی چپ  و آرشه ی آن در دست راست نوازنده قرار می گیرد.

انگشت‌گذاري:

انگشت گذاري و آرشه كشي ويولا اگر چه با كمي محدوديت مشابه با ويولن است. به دليل نسبت‌هاي بزرگتر ساز، انگشتان بايد در فواصل بيشتري از هم قرار بگيرند. به دليل اينكه محفظه صداي (soundbox) ويولا بزرگتر است، ويولا نمي‌تواند به پوزيسيون‌هاي بالايي همانند ويولن برسد. در حالت كلي پوزيسيون پنجم بالاترين پوزيسيوني است كه روي سه سيم پائين (سيم‌هاي C، G و D) قابل دسترسي است، در حاليكه پوزيسيون هشتم (يا در شرايط حداكثر پوزيسيون 11ام)، پوزيسيون ماكزيمم روي سيم بالا (A) است. نواختن طولاني مدت در پوزيسيون‌هاي بالا مشكل است چرا كه دستيابي دست چپ به بخشي از صفحه انگشت‌گذاري بالاي محفظه صدا، نسبتاً سخت است.

آشنایی با ساز ویولن

ویولن (به فرانسوی : violon) ساز ایتالیایی است که در دسته ی ساز زهی و آرشه ای قرار دارد . تاریخچه ی این ساز به قرن 9 میلادی برمی گردد از اولین سازندگان ویولن می‌توان به گاسپارو برتولتی ایتالیایی نام برد، که در برخی موارد وی را مخترع این ساز می‌دانند.

این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته می‌شود همانند آرشه ،جعبه طنینی ، دسته یا گردن ، گریف ، خرک و ...  وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.

این ساز معمولا چهارسیم دارد که کوک سیم‌های آن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم) می باشد. اصوات سیم‌های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچک‌تر از آن را اجرا نماید.

نقش این ساز چه در ارکستر بزرگ چه به‌طور جمعی و انفرادی بسیار پراهمیت است. وجهه جهانی ویولن را می‌توان در سازگاری آن با فرهنگ‌های مختلف و حضور این ساز در موسیقی ملل مختلف دید.

شخصیت صدایی:

وصف شخصیت، جنس صدایی و پاسخ سیم‌ها به واسطه صفت‌ها و اصطلاحات توصیفی بیان می‌شود و به گونه‌ای دریافت شخصی است. با این وجود برخی خواص صدایی سیم زه عبارت اند از: صدای پر طنین، نافذ، صادق و گرم با فرکانس‌های فرعی ساده (simple overtones)، پاسخ دهی محدودتر و کشش بالاتر (نسبت به سیم‌های مرکب مصنوعی). در اجرای اصیل آثار باروک معمولاً از سیم زه (و همچنین ویولن باروک) استفاده می‌شود.

موقعيت نواختن:

محل قرار گرفتن ویولن بر روی سطح شانه و در نزدیکی گردن نوازنده‌است. برای نواختن معمولا ساز بر روی شانه­ی چپ  و آرشه ی آن در دست راست نوازنده قرار می گیرد.

انگشت‌گذاري:

 نوازنده ویولن با قرار دادن انگشتان دست چپ و فشار و جابجایی انگشتان، طول سیم‌ها را تغییر می‌دهد که باعث ایجاد نت‌های متفاوت می‌گردد. ویولن پرده بندی ندارد و نوازنده در اثر آموزش و تربیت شنوایی قادر به تشخیص نت‌های مختلف می‌گردد. درباره نوازندگان مبتدی گاهی، ویولن توسط نوارهای چسبی نازک، پرده بندی می‌گردد که با یادگیری فراگیر، برداشته می‌شود.

آشنایی با ساز ویولنسل

ویولنسل (به فرانسوی : violoncello) یا چلو (به انگلیسی : cello) ساز زهی و آرشه ای از خانواده ویولن است. صدای این ساز در بازه ی میانی صداهای خانواده ویولن قرار دارد. این ساز توسط آندره آماتی ( (Andrea Amatiمتولد ایتالیا ، در اوایل قرن 16 میلادی اختراع شد که بعدها با تغییراتی که در ساختار آن ایجاد شد به ویولنسل امروزی تبدیل گشت .

ساز ویولنسل چهار سیم دارد که کوک سیم های آن به ترتیب از زیر به بم عبارت است از : لا (سیم اول) ر (سیم دوم) سل (سیم سوم) دو (سیم چهارم) است. نُت این ساز را به دلیل گستره صوتیِ وسیعش با کلیدِ «فا» خط چهارم (اصوات منطقه بم این ساز)، کلید «دو» خط چهارم (اصوات منطقه میانیِ این ساز)، و کلید «سُل» (اصوات منطقه زیر این ساز ) می‌نویسند.

 چلو به عنوان ساز تكنوازي و همچنين در گروه هاي موسيقي مجلسي(chamber music ) اركسترها به عنوان بخش زهي اركسترهاي سمفوني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اركستر سمفوني مدرن بين سازهاي زهي آرشه‌اي، دومين ساز بزرگ و دومين ساز بم (پائين) از نظر زير و بمي است، دوبل باس بزرگترين و داراي پایين‌ترين (بم‌ترين) زير و بمي يا نواك است.

موقعيت نواختن:

به دليل اندازه ويولنسل، براي نواختن اين ساز آن را به صورت عمودي نگه مي‌دارند (همانند ويولا دا گامبا). امروزه نوازنده ويولنسل اين ساز را مابين پاهايش نگه مي‌دارد، بطوريكه اين ساز بر روي يك ميله انتهايي (spike يا tail-pin) روي زمين قرار مي‌گيرد. در گذشته نوازنده ويولنسل، ساز را مابين پاهايش نگه مي‌داشت و آن را به بدنش مي‌فشرد يا آن را روي يك صندلي قرار مي‌داد و در حال ايستاده آن را مي‌نواخت. دست چپ نوازنده دسته را مي‌گرفت. اين روش نواختن به معناي آن است كه تنها فيگورهاي خيلي ساده باس مي‌توانند نواخته شوند.

انگشت‌گذاري:

انگشت‌گذاري اين ساز در سال 1740 میلادی تغيير كرد، چرا كه در اين سال استفاده از انگشت شست به عنوان يكي از انگشتان نواختن آغاز شد. پوزيسيون انگشت شست، رسيدن به پوزيسيون‌هاي بالا را به‌ويژه روي سيم بالا فراهم مي‌سازد.

آشنایی با ساز کلارینت

کلارینت در زبان آلمانی: كلارينته در بی  (Klarinette in B) زبان ايتاليايي: كلارينتو در سی بمول (clarinetto in si bemolle)  و در زبان فرانسوی: كلارينته در سی بمول (clarinette en si bémol) نامیده می‌شود.

کلارینت یا قره نی عضوی از خانواده سازهای بادی چوبی (فلوت، ابوا، باسون، كلارينت) و آخرين سازی است كه در اركستر سمفونی (در نيمه دوم قرن هيجدهم) مورد استفاده قرار گرفت. عموماً معتقدند که یوهان کریستوف دنر، کلارینت را در آلمان در حوالی سال ۱۷۰۰ با اضافه کردن قطعه ای به ساز «شالوماو» اختراع کرده‌است. در طول زمان نیز، کلیدها و صفحه‌هایی اضافه شدند تا صدا و نواختن ساز را بهبود بخشند.

درقدیم کلارینت هایی مورد استفاده قرار می گرفت که در کلیدهای مختلف کوک می شدند. البته امروزه دو نوع اصلی از آن­ها در کوک های کلارینت «سی-بمل» و «لا» به جای مانده است که مرسوم­ترند. این دو ساز انتقالی هستند، بدین معنی که در صدای حقیقی خود نوشته نمی شوند.

ساختار ساز کلارینت:

كلارينت از پنج بخش تشكيل شده است: دهانه منقاری شكل همراه با يك زبانه تك، ميله توخالی بشكه‌ای شكل(سرپيچ)، قطعه‌ای از لوله كه همانند يك بشكه برجسته است، قطعه بالايی (بخش دست چپ)، قطعه پایينی (بخش دست راست) و قطعه بل (ناقوس مانند) قيفی شكل (يا شيپوري). تغييرات كم در كوك كلی، مي‌تواند با استفاده از قطعات بشكه‌اي شكل با طول مختلف انجام شود .بويژه keywork پيچيده است چرا كه كلارينت روی فاصله يك دوازدهم overblow مي‌كند كه كامپس پايه را تا نوزده نيم تن (نيم پرده) گسترش مي‌دهد. ساير سازهاي بادی چوبی به اكتاو (دوازده نيم تن) Overblow  مي‌كند.

طرز تولید صدا در کلارینت:

برای نواختن، زبانه روی لب پایين قرار داده مي‌شود كه در حاليكه دندان‌های بالايی دهانه را در سمت بسته محكم نگه مي‌دارند روی دندان‌های پایينی فشرده مي‌شوند. در هنگام دميدن در كلارينت، زبانه كنترل مي‌شود و با فشار لب، فشار هوا و نقاط تماس مابين زبانه و لب پایين در حركت نگه داشته میشود. زبانه مرتعش توده‌های كوچكی از هوا را در داخل ستون هوای داخل ساز میفرستد، بنابراين سبب ارتعاش ستون هوا مي‌شود.

در هنگام اتك در رجيستر پائين، زبانه به دهانه برخورد می‌كند؛ در پيانو اين زبانه بطور آزادانه حركت نوسانی دارد و نوك دهانه را لمس نمیكند، علاوه بر توليد صدای نرم و شفاف اين امر همچنين نواختن در پيانوسيمو (pianissimo)  را امكان پذير میسازد كه میتواند به سكوت منجر شود.

انگشت‌گذاري كلارينت پيچيده‌تر از انگشت‌گذاري ساير سازهاي بادي چوبي است. اين امر به دليل محدوده صداي (كامپس)  پايه غير معمول طولاني ساز است چرا كه آن به يك دوازدهم (هارمونيك سوم- اكتاو+يك فاصله پنجم) overblow مي‌شود (هارمونيك سوم-اكتاو+يك فاصله پنجم) كامپس پايه آن متشكل از نوزده نيم تن (نيم‌پرده) است. براي از بين بردن فاصله مابين بالاترين نت‌هاي رجيستر پايه (در كلارينت Bb، Eb4-Ab4) و اولين نت overblown، از تركيبات انگشت‌گذاري خاصی استفاده مي‌شود.در اتك نرمال، محدوده صدا (كامپس) نوشته شده از E3-Bb4 با كمك كليدها توليد مي‌شود.

در كلارينت، overblowing  با يك كليد اسپيكر انجام مي‌شود. اولين نت overblown، B4  يك دوازدهم بالاي E3 است. محدوده صدايي B4-C6 با overblowing درجه اول (كه در تئوري تا F6 امكان‌پذير است) توليد مي‌شود. از  C6، OVERBLOWING  درجه دوم استفاده مي‌شود (در سيستم فرانسوي E6) علاوه بر اين انگشت‌گذاري ويژه‌اي با كليدها، براي تصحيح زير و بمي به كار مي رو.

 گردآورنده : آموزشگاه موسیقی نواآفرین
 

آشنایی با ساز کنترباس

کُنترباس (به فرانسویcontrebasse) بزرگترین و بم­ترین ساز زهی آرشه‌ای است که یا به وسیله آرشه، یا از طریق زخمه زدن (پیتزیکاتو) نواخته می‌شود. امروزه این ساز در موسیقی کلاسیک غربی در دسته سازهای زهی نقش مهمی را در ارکستر ایفا می‌کند. کنترباس نه‌ تنها در موسیقی کلاسیک غربی، بلکه در دیگر سبک‌های موسیقی مانند جاز، بلوز و راک اند رول کاربرد دارد.

کوک سیم‌های این ساز به ترتیب از زیر به بم عبارت است از:  سُل (سیم اول)، رِ (سیم دوم)، لا (سیم سوم)، و می (سیم چهارم). سیم‌های کنترباس برعکس سیم‌های ویلن کوک می‌شوند. این ساز یک اکتاو بم‌تر از نت نوشته‌شده صدا می‌دهد. نت این ساز را با کلید فا خط چهارم می‌نویسند.

در اغلب ارکسترهای حرفه ای حداقل دو یا سه کنترباس دارای این افزایش وسعت صوتی اند و در برخی ارکسترها تمام بخش باس­ها این افزایش را دارند.  بعنوان یک قاعده­ کلی، کنترباس هنگامی که زیاد در منطقه­ی صوتی بم نباشد، صوت بهتری تولید می کند. در مناطق صوتی بالا و وسط، صدایی نافذ و احساس فواصل معین و قطعی­تری دارد. کنترباس به خاطر اندازه­ی بزرگ و تکنیک پر زحمت آن، در مقایسه با دیگر سازهای زهی کوچکتر از خود دارای محدودیت های اجرایی است. یکی از این موارد تنبل و غیرچابک بودن آن است.

شخصیت صدایی

از جمله مشخصه‌های صدایی ساز کنترباس یا دوبل باس (Double Bass) می‌توان به اوصافی چون وزین، سنگین، تیره، بدون وزن، شناور، غم‌انگیز، زمینی، رزونانت، گوش خراش، گسترده، توخالی، گرفته، نیرومند، رعب‌آور، قاهرانه، دلنشین، ماندگار، فنوتیک اشاره کرد.

موقعیت نواختن

پوزیسیون یا موقعیت نواختن بیشتر از آنکه با اندازه ساز بستگی داشته باشد سلیقه‌ای است بطوریکه برخی تکنوازان در حالت ایستاده و برخی در حالت نشسته این ساز را می‌نوازند. اینکه چرا برخی ترجیح می‌دهند این ساز را در حالت ایستاده بنوازند و برخی در حالت نشسته خودش بحثی فلسفی است.

انگشت گذاری:

پنج انگشت با یک فاصله چهارم موجود هستند: B0 (سیم پنجم)، E1 (سیم چهارم)، A1 (سیم سوم)، D2 (سیم دوم) و G2  (اولین سیم). سیم پایینی نزدیک‌ترین سیم به دستی است که آرشه را روی سیم‌ها می‌کشد. تفاوت اساسی مابین تولید صدا در دوبل باس و سازهای آرشه‌ای کوچک‌تر وجود ندارد. ولی به دلیل اینکه سیم‌ها طولی سه برابر طول سیم‌های ویولن دارند، فاصله مابین نت‌های کامل و نیمه روی صفحه انگشت‌گذاری بزرگ‌تر است. به عنوان مثال در دوبل باس طول صفحه انگشت‌گذاری ویولن ضروری است تا فاصله سوم بزرگ (ماژور) را بنوازد. نتیجه یک سیستم انگشت‌گذاری خاص است. همانند سازهای زهی، انگشت‌گذاری بر اساس سیستم پوزیسیون‌ها است. به دلیل طول بزرگ سیم‌ها (95-115 سانتی‌متر)، فواصل مابین نیم‌گام‌ها بسیار عریض است. به همین دلیل است که سیم‌ها روی فواصل چهارم و پنجم کوک می‌شوند.

آشنایی با ساز فلوت

 ساز فلوت و كنسرت فلوت در زبان آلماني:  Große Flöte, Querflöteو در زبان فرانسوي: flute (traversière) و در زبان ايتاليايي: flauto (traverso) نامیده می‌شود.از سازهای بادی چوبی (بی‌زبانه یا بی‌قمیش) است که برخلاف دیگر سازهای این دسته، صدای آن نه از لرزش قمیش، بلکه از نوسان هوای دمیده‌ شده بر لبه دهنی (یا تیغه هواییِ) ساز تولید می‌شود. فلوت جزو سازهای بادی چوبی بدون زبانه است.

فلوت‌ها در گذشته از جنس چوب ساخته می‌شدند (به همین دلیل در قدیم از آن به عنوان ساز بادی چوبی نام برده می‌شد) ولی امروزه با وجود اینکه این ساز در زمره سازهای بادی چوبی قرار دارد، لیکن ملاک تقسیم‌بندی آن جنس و آلیاژی که در ساخت آن استفاده شده مد نظر نیست، بلکه نحوه تولید صدای آن است.

ساختار فلوت

سازی از دسته‌ی ايروفون، ساز edge toneبدون سوت یا ساز بادي چوبي است که با استفاده از نقره، نيكل نقره، طلا، پلاتين (یا با کمک گرناديلا (grenadilla) يا چوب سياه آفريقايي، چوب نارگيل يا تركيبي از چوب و فلز ساخته می‌شود. طول ساز کنسرت فلوت 67 تا 68 سانتي متر است و اكثراً استوانه‌اي و مستقيم ساخته می‌شود. قطر داخلي ساز کنسرت فلوت تقريبي 19 ميلي‌متر است.

صفحه لب‌زني و امبوچر (embouchure) در سر ساز قرار دارند. اگر امبوچر كمي مسطح شود به عنوان امبوچر اصلاح شده شناخته مي‌شود. اين ارتفاع كم، اتك را آسان مي‌سازد، استفاده از اين نوع امبوچر در بين مبتديان متداول است. 

انتهاي بالايي سر فلوت با استاپر (stopper) بسته شده است كه قابل حركت بوده و تنظيمات جزیي مطابق با زير و بمي صدا را امكان‌پذير مي‌سازد. بيشتر سوراخ‌هاي صدا و keywork در بدنه استوانه‌اي قرار دارند. جدا كردن سر و بدنه همان تاثير استفاده از اسلايدهاي تنظيم (tuning slide) را در سازهاي بادي ديگر دارد، بطوريكه تنظيم (كوك) ساز مي‌تواند تقريباً يك هشتم تن (يك هشتم پرده) پایين مي‌آيد.

طرز  تولید صدا در فلوت:

صدا در فلوت با دميدن در این ساز ايجاد مي‌شود: نوازنده فلوت از طريق دهانه هوا را وارد فلوت مي‌كند و هوايي كه با لبه تماس پيدا مي‌كند به صورت استوانه‌اي به سمت خارج و داخل هدايت مي‌شود. اين جريان هواي چرخه‌اي مرتعش مولد توليد صدا است و ارتعاشات دوراني، ستون هواي داخل لوله استوانه‌اي فلوت را تحريك مي‌كند. نوازنده فلوت، با استفاده از سوراخ‌هاي صدا ستون هواي مرتعش را كوتاه مي‌كند و بنابراين باعث افزايش زير و بمي (pitch) مي‌شود. صدا از طريق پایين باز و كليدهاي باز منعكس مي‌شود.

در نواختن فلوت، لب‌هاي نوازنده است كه مهمترين نقش را بازي مي‌كنند. نواخت در فلوت از نوازنده‌اي به نوازنده ديگر متفاوت است. شكل لب‌ها، مكان لب بالا نسبت به لب پایين، زاويه دهان و غيره همه عوامل تعيين كننده در زير و بمي صدا هستند. نوازندگان فلوت متعددي با امبوچرهاي (embouchure) مختلف و در نتيجه روش‌هاي مختلف نوازندگي وجود دارند.

دميدن قوي و شديد هوا نسبت به دميدن نرم هوا منجر به زير و بمي بالاتر مي‌شود كه اين امر در مورد تمامي فلوت‌ها صادق است. نوازنده فلوت با استفاده از embouchure اين تفاوت‌ها را ايجاد مي‌كند.     

در درجه اول keywork براي توليد صدا بكار مي‌رود. در حاليكه تكنيك overblowing كه در سازهاي برنجي خيلي مهم است تنها نقشي ثانويه در فلوت دارد. اين به معناي آن است كه نوازندگان فلوت، عمدتاً فركانس‌هاي طبيعي 1 و 2 و به ندرت طبيعي‌هاي 3 و 4 را بكار مي‌برند.

نکته مهمی که باید دانست، فلوت برای اجرا، احتیاج زیادی به نفس دارد  بنابراین سکوت هی زیادی را در اجرا می طلبد. انگشت گذاری معمولی برای نت های بالاتر از نت « دو-دیز» بالای پنج خط روی فلوت شامل استفاده از هارمونیک ها می شود. هارمونیک ها دارای کیفیت صوتی فوق العاده درخشان هستند و برای ایجاد افه های بخصوص مفیدند.

فلوت، سازي به شدت خوش‌دست است كه اجازه نواختن استاكاتو و لگاتو را در تمپوهاي سريع مي‌دهد. همچنين اين ساز براي آرپژهاي سريع و همچنين گام‌هاي كروماتيك و دياتونيك، جهش‌ها، ترمولوها و تريل‌ها ايده‌آل است. تغييرات از استاكاتو تا نت‌هاي لگاتو، مشخصه ويژه فلوت است.

نوازنده فلوت هجاي دا da (همچنين د، دي، دو) با تنها حركت زبان بيان مي‌كند، لب‌ها و گونه‌ها بدون حركت باقي مي‌مانند. نسخه سخت‌تر و با تأكيد بيشتر تا ta (ت، تي، تو) است و نسخه نرم‌تر حروف K يا G را بكار مي‌برند. تمپوي متوسط تا سريع دارد.

تغيير بيان مابين تا (ta) و دا (da) نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.    نوازنده فلوت، اتك را به نحوي انجام مي‌دهد كه يك partial (يا چندين partial) از نت انگشت‌گذاري صدا توليد مي‌كنند يا تنها partialها صدا توليد مي‌كنند. براي دستيابي به اين امر، لب‌ها بيشتر از امبوچر معمول باز مي‌شوند و جريان هوا گسترده‌تر باشد. توليد فواصل بزرگ نسبت به فواصل كوچكتر آسان‌تر است: مولتي‌فونيك‌ها با يك اكتاو جدا (تن پايه+اولين partial) بنابراين آسان‌ترين‌ها براي نواختن هستند. در هنگام نواختن مولتي‌فونيك‌هاي يك پنجم جدا (پايه+اكتاو+يك پنجم) هارمونيك پايه نيز ممكن است صدا توليد كند. در هنگام نواختن مولتي‌فونيك يك سوم جدا (اكتاو+يك سوم) هارمونيك پايه ديگر صدا توليد نمي‌كند.

انگشت‌گذاري ويژه‌اي در سومين اكتاو بويژه براي توليد مولتي فونيك‌ها با فواصل خارج سري‌هاي هارمونيك منطبق هستند. به دليل اينكه صداي حاصل ممكن است از فلوت تا فلوت ديگر متفاوت باشد پيش‌بيني دقيق اينكه چه صدايي توليد مي‌كند، امكان پذير نيست.

گردآورنده: آموزشگاه موسیقی نواآفرین
 

آشنایی با ساز کمانچه

کَمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند

«کمانچه» از جمله سازهای زهی-آرشه ای به شمار می رود. از سازهای ملی ایران است و به علت وسعت صدای زیاد (بیش از چهار اکتاو) و همچنین ظرافت صدا، در خاورمیانه و خاور دور بسیار معمول است و سابقه بسیار زیادی دارد. روح الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته ساز رباب می داند.

 کمانچه را در حالت نشسته می‌نوازند، به طوری که نوازنده، ساز را به طور عمودی در دست چپ می‌گیرد و انگشت‌های همین دستش در طول دسته حرکت می‌کنند و آرشه (کمانه) را‌ با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت، بر سیم‌ها می‌کشد.

کمانچه، پایه‌ای به شکل میله‌ای فلزی نیز دارد که زائده پهن انتهای آن روی پا یا زمین قرار می‌گیرد. این ساز را معمولا از چوب کهنه و عمل آمده درختان توت و افرا می‌سازند. طول کمانچه از پایه فلزی تا صراحی(قسمت بالای سر پنچه) حدود ۷۵ سانتی متر است.

 کاسه‌ی طنینی

کاسه‌ی طنینی تقریبا کره‌ای شکل و تو خالی است. سطح بالایی آن باز است که روی آن پوست می‌کشند و خرک را روی آن نصب می‌کنند. سطح بیرونی کاسه را با قطعاتی از جنس صدف یا استخوان برای زیبایی تزئین می‌کنند. بعضی از کمانچه‌های محلی پشت کاسه‌ی آن‌ها هم باز است که باعث ایجاد صدای قوی‌تری می‌شود.

پوست

پوست قسمت دهانه از پوست نازک عمل آمده‌ی چهار پایانی مثل آهو، بز و بره انتخاب می‌شود.

دسته

دسته‌ی ساز مانند لوله‌ای تو پر از چوب است که طول آن تقریبا ۲۵ و قطر آن ۳ سانتی متر است.

خرک

خرک کمانچه از جنس چوب و یا استخوان است که طول آن ۴ و ارتفاعش ۲ سانتی متر است. خرک توسط دو پایه‌ی کوچک خود روی پوست کاسه قرار می‌گیرد

سرپنجه

سرپنجه در ابتدای طول دسته قرار گرفته و از جنس چوب است. سطح رویی آن توخالی است. چهارتا گوشی دو به دو در طرفین آن قرار گرفته است. در قسمت بالای سر پنجه صراحی، تاج یا تنگ قرار دارد.

گوشی‌ها

کمانچه چهار عدد گوشی به تعداد سیم‌های ساز و به صورت میخ سر پهن از جنس چوب دارد که در طرفین سر پنجه قرار گرفته است. قسمت پهن گوشی در دست نوازنده برای کوک کردن به راست و چپ می‌چرخد. قسمت باریک آن داخل فضای خالی سر پنجه است و یک سر سیم به دور آن پیچیده می‌شود.

شیطانک

استخوان یا چوب باریک و کم ارتفاعی است به اندازه‌ی عرض دسته که بین سرپنجه و دسته قرار دارد و سیم‌ها از روی شیار‌های کم عمق آن عبور می‌کنند و به گوشی‌ها وصل می‌شوند.

سیم گیر

قطعه‌ای کوچک از جنس چوب یا فلز است که در انتهای بدنه‌ی کاسه نصب می‌شود و یک سر سیم‌ها به آن بسته می‌شود.

 پایه

میله‌ای باریک و فلزی و متحرک به طول ده سانتی متر که هنگام نوازندگی یک سر آن با پیچ به ته کاسه بسته می‌شود و انتهای آن روی پا یا زمین قرار میگیرد